منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲.
۱ـ «را» پس از اسم نکره «را» نشانهٔ «مفعول بیواسطه» و «اسم معرفه» است؛ برای مثال در جملهی: «نامه را نوشتم» منظور، نامهای مشخص و معلوم است. بر همین پایه، بسیاری از ادیبان آوردن «را» پس از اسم نکره را غلط میدانند. پس در جملهی «خانهای را خریدم»، با هم آوردن «را» ی معرفه و «ای» نکره دربر دارندهٔ تناقص است؛ بنابراین یا باید نوشت «خانهای خریدم» یا «خانه را خریدم». ...
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲....
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲.
گاهی در نوشتهها به واژههایی میرسیم که نویسنده، آنها را برای بیان مطلبی درپی هم آورده است. این واژهها را «واژههای برشمرده» مینامیم. (۱) واژههای برشمرده معمولاً یا عبارت هستند یا جمله؛ ولی در هر صورت، ساختار آنها در یکجا، نباید بهصورت ترکیبی (یعنی عبارتی- جملهای) باشد، بلکه این واژههای پشتسرهم یا باید همگی عبارت باشند، یا جمله. البته در جایی که چنین امکانی وجود نداشته باشد چارهای جز بهکار بردن ساختار ترکیبی وجود ندارد...
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲
همانگونه که پیش از این آمد، هر نوشتهای بسته به محتوا و مخاطب، دارای زبانی مشخص است. نوشتهها را از نظر گونههای زبان میتوان به «نوشتههای علمی، ادبی، اداری، گفتاری (محاورهای)، کودکانه، مطبوعاتی و...» تقسیم نمود. (ن. ک ۶: ص ۲۴) برخی نویسندگان نیز دارای سبک ویژهٔ خود هستند.
زبان و سبک نوشته باید از آغاز تا پایان آن یکدست باشد؛ یعنی برای مثال نمیتوان صفحههایی از یک کتاب را بهزبان کودکانه و صفحههایی دیگر را بهزبان ادبی نوشت، بلکه باید با توجه بهزبان انتخاب شده برای کتاب، از آغاز تا پایان نوشته را با همان زبان، همخوان کرد. در مورد سبک نوشتار نیز باید چنین کرد؛ یعنی اگر نویسنده دارای سبکی مشخص است، باید آن سبک را در همهٔ کتاب رعایت کرد. تغییرات ویرایشی نیز نباید موجب تغییر دادن سبک نویسنده در برخی صفحهها و در نتیجه ناهمخوانی سبکی در کل کتاب شود. البته یکسان بودن سبک موجب یکنواخت و خسته کننده بودن متن نمیشود؛ زیرا آنچه متن را متنوع و جذاب میکند، تنوع در مطلب و محتواست، نه تنوع در سبک. در این میان، اگر نویسندهای از آثار دیگران در قالب نقل قول مستقیم استفاده کرده باشد نمیتواند سبکهای متفاوت آنان را یکسان کند (اصل احترام به سبک)؛ مگر هنگامیکه آن آثار را در قالب نقل بهمضمون بهکار برد.
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲.
منظور از رواننویسی «زدودن پیچیدگی از نوشته و روان کردن آن» است.
یکی از ویژگیهای بایستهی هر نوشته، پیچیده نبودن آن است؛ بهگونهای که هم بهآسانی و روانی خوانده شود و هم درک معنی آن آسان باشد. ...
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲.
قاعدهٔ نشاندن واژههای فارسی بهجای ساژههای عربی قاعدهٔ کلی در نشاندن واژههای فارسی بهجای واژههای عربی (قاعدهی واژهگزینی) این است که: هرگاه برای بیان یک مفهوم در زبان فارسی، دو واژهٔ فارسی و عربی داشته باشیم، اگر واژهٔ فارسی «رسا»، «پذیرفتنی» و «زنده» باشد، باید آن را بهجای واژهٔ عربی برگزید. ...
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲.
۱ـ حذف حرف اضافه و ربط (۱) فقط حرفهای اضافهٔ «به»، «بر»، «در» و گاهی «از» را میتوان در پارهای از عبارتها مانند «] به [سر رسیدن»، «] به [زندان کردن»، «] به [راه افتادن»، «] به [خواب رفتن»، «] بر [سرگذاشتن (کلاه)»، «] بر [زمین خوردن»، «] در [خواب بودن»، «] در [اوایل بهار»، «] در [اواخر شب»، «] از [یادش رفت»، «] از [صبح تا شام» و... حذف کرد. ولی در فارسی فصیح بهتر است تا جای ممکن از حذف حرف اضافه خودداری کرد، مگر در ترکیبات و اصطلاحات جاافتادهای مانند «خواب رفتن»، «زمین خوردن» و مانند اینها.
(۲) حرف ربط «که» را نیز در موارد فراوانی، از جمله برای پرهیز از تکرار آن، میتوان حذف کرد؛ البته اگر حذف آن آسیبی به جمله نرساند: مثال ۱: ننویسید: این دانشگاه، فصلنامهی «نیروی مشترک» را نیز که یک نشریهی مطالعات امنیتی و نظامی حرفهای است که برای افسران ستاد تهیه میشود، منتشر میکند. بنویسید: این دانشگاه، فصلنامهی «نیروی مشترک» را نیز که یک نشریهی مطالعات امنیتی و نظامی حرفهای ویژهی افسران ستاد است، منتشر میکند. مثال ۲: ننویسید: او گفت که نمیتواند چیزهایی را که میبیند، نادیده بگیرد. بنویسید: او گفت نمیتواند چیزهایی را که میبیند، نادیده بگیرد. مثال ۳: ننویسید: همه میدانستند که آنچه که اتفاق میافتد همان چیزی است که خودشان موجب آن شدهاند. بنویسید: همه میدانستند آنچه اتفاق میافتد همان چیزی است که خودشان موجب آن شدهاند. مثال ۴: ننویسید: آنچه که رخ داد، نشان داد که کسانی که برای انجام دادن این کار انتخاب شدهاند باید دورههای ویژهای را گذرانده باشند. بنویسید: آنچه رخ داد، نشان داد کسانی که برای انجام دادن این کار انتخاب شدهاند باید دورههای ویژهای را گذرانده باشند. ۲ـ حرف اضافهٔ مرکبدر حروف اضافهٔ مرکب (مانند: برطبقِ، بهتوسط، بهعوض، درظرف، درکنار، درپهلویِ، بهخدمتِ، برضدِ، برخلافِ و...) در بسیاری موارد میتوان جزء نخست را حذف کرد؛ ولی در فارسی فصیح و نثر دقیق بهویژه در متون علمی و حقوقی که نیاز به وضوح و صراحت دارند، بهتر است که حرف اضافهٔ مرکب بهصورت کامل آورده شود. ۳ـ حرف اضافهٔ نامناسببرای این منظور -مانند مثالهایی که درپی خواهد آمد- یا باید کلمهها را با حرف اضافه سازگار کرد، یعنی حرف اضافه را تغییر داد؛ یا شیوهٔ بیان جمله را تغییر داد؛ و یا حرف اضافه را حذف کرد. مورد دیگر هنگامی است که حرف اضافهای را بهاشتباه بهجای حرف اضافهی دیگر بهکار ببریم. مثالهایی که درپی آمده این دو نوع کاربرد نادرست حروف اضافه را نشان میدهد: مثال ۱: ننویسید: او محافظ و علاقهمند به سنت خانوادگی است. بنویسید: «او محافظ و دوستدار سنت خانوادگی است» یا «او علاقهمند به سنت خانوادگی و محافظ آن است.» مثال ۲: ننویسید: این چاپلوسان برای اطاعت کردن و گردن نهادن به حکم هر جابری آمادهاند. بنویسید: این چاپلوسان برای اطاعت کردن از حکم هر جابری و گردن نهادن به آن آمادهاند. مثال ۳: ننویسید: رفتن و برگشتن از پاریس دو روز بیشتر طول نمیکشد. بنویسید: رفتن به پاریس و برگشتن از آنجا دو روز بیشتر طول نمیکشد. مثال ۴: ننویسید: آنچه مترجم بر متن کتاب افزوده یا کاسته است، نظر اصلی نویسنده را مخدوش میکند. بنویسید: آنچه مترجم بر متن کتاب افزوده یا از آن کاسته است، نظر اصلی نویسنده را مخدوش میکند.
منبع: جمشید سرمستانی، گزیدهٔ شیوه نامهٔ جامع ویرایش و نگارش، تهران، نشر سرمستان، ۱۳۹۲.
(۱) عنوانها باید کوتاه و رسا باشند و معمولاً باید آنها را بهصورت عبارت (یعنی بهصورت مصدری نه فعلی) نوشت، نه بهصورت جمله. (بهجز مواردی که چارهای جز جملهنویسی نباشد.) بهزبان دیگر اگر قرار است فعلی در آنها بهکار رود، باید بهجای آن فعل «مصدر» گذاشت. به صورتهای «بنویسید» و «ننویسیدِ» عنوانهایی درپی آمده نگاه کنید: مثال ۱: ننویسید: هنگامی که ماهواره در مدار قرار میگیرد. بنویسید: هنگام قرار گرفتن ماهواره در مدار.
مثال ۲: ننویسید: عواملی که باعث کم شدن ورودی آب سدها میشود. بنویسید: عوامل کم شدن ورودی آب سدها. مثال ۳: ننویسید: سرویس فنی بدون در نظر گرفتن مسافت پیموده شده انجام شود. بنویسید: انجام سرویس فنی بدون در نظر گرفتن مسافت پیموده شده. (۲) ویراستار تنها میتواند عنوانهای متعلق به نوشتهی در دست ویرایش را ویرایش زبانی کند و نباید عنوانهایی را ویرایش کند که متعلق به نوشتههای دیگر هستند، ولی به هر علتی در نوشتهی در دست ویرایش او گنجانده شدهاند؛ برای مثال اگر کتابی با عنوان «نقاط استراتژیک دنیا» در نوشتهی در دست ویرایشِ ویراستار بهعنوان منبع ذکر شده، ویراستار نمیتواند عنوان آن را به «نقطههای راهبردی جهان» تبدیل کند. البته انجام ویرایش صوری بر عنوانها تا جایی که به مفهوم آن آسیب نرساند اشکالی ندارد؛ برای مثال ویراستار میتواند عنوان «پیشگیری از همگرائیهای منطقهای» را به «پیشگیری از همگراییهای منطقهای» تبدیل کند.